Gebelikte Balık tüketimi ne kadar güvenli ?

Karadeniz bölgesinde yaşayan ve gelişim çağında  çocuğu olan bir baba olarak hem ailemi hemde hekim olarak hastalarımı ilgilendiren bu konu hep ilgimi çekmiştir.

Zaman zaman bu konu basın organlarında sansasyonel ve iç karartıcı olarak gündeme gelmiştir. Yapılan yayınlarda hamsi dahil pek çok balıkta insan sağlığını tehdit eder düzeyde civa ve ağır metallere rastlandığı haberleştirilmiştir.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı düzenli olarak denetlemelerin yapıldığını insan sağlığına zarar verici düzeyde bir toksikasyon bulgusuna rastlanmadığını kamuoyuna duyurmuştur.

Maalasef bu konuda hem kendi ülkemizdenhemdekaradenizekıyısı  bulunan ülkelerin üniversite ve  bağımsız laboratuvarlarından içimizi rahatlatacak yeterli düzeyde ve düzenli araştırmalar yayınlanmamıştır.

Bilindiği üzere ağır metaller deniz yaşamında en küçük canlılar ile birlikte yaşam piramidine girmekte, canlının ağırlığı ve yaşam süresi artıkça toksik düzeyleri bulan miktarlara ulaşmaktadır. En yüksek düzeyler köpekbalığı, kılıçbalığı ve yunus balığı gibi besin zincirinin tepesinde bulunanbalıklarda tespit edilmiştir.

Gebelik sırasında ağır metallere olan maruziyet anne karnında gelişmekte olan bebeğe potansiyel zararlar içerir. Ağır metaller  anne karnındaki bebeğin beyin dokusuna ulaşıp geri dönüşü olmayan harabiyetlere yol açabilir. Gebelikte ağır metallere  maruziyet düşüğe, bebekte doğumsal bozukluklara, ve düşük doğum ağırlığına neden olabilir. Ayrıca bu bebeklerde ileriki yaşlarda zeka geriliği,okul başarısında düşme, davranış bozuklukları ve büyüme geriliğinde ortaya çıkabilir.

Karadeniz    kentsel atıklar ve  yoğun saniyileşmenin olduğu orta ve kuzey Avrupa nın sanayi atıklarının atıldığı akarı olmayan büyük bir havuz konumundadır.

Çok uluslu yapılan bir çalışmadakaradenizde balıkçı ağlarına takılan veya ölü olarak kıyıya vuran yunus balıklarındaki civa ve ağır metal miktarları arktik denizlerde ve açık okyanuslarda rastlanılan oranlardan daha düşük bulunmuştur. (1)

Yine Fransa’da yapılan bir araştırmada civa bulunma ihtimali açısından riskli kabul edilen barbun balığı incelenmiş. Karadeniz’de avlanan barbun balıklarında Akdeniz’de yakalanan aynı cins ve boyutlardaki örneklerine göre 6 kat daha az civa tespit edilmiştir.(2)

Bu durum Karadeniz’de 200 metrenin altında canlı yaşamının olmaması ve deniz tabanında biriken ağır metallerin bir şekilde besin zincirine ulaşmaması ile açıklanmıştır.

Ancak tarih de Japonya’da yaşanan acı tecrübeler akılda tutulmalıdır.Petrokimya ve  plastik fabrikası olan Chisso kimya fabrikası 1932-1968 yılları arasında yaklaşık 27 ton inorganik cıva içeren kimyasal atığı minamata körfezine akıtmıştır.Sudaki bakteriler tarafından inorganik  civa , metile edilerek zaman içinde organik civaya dönüşmüş. Aradan 20 yıldan uzun bir süre geçtikten sonra  geçimini  balıkçılık ile sağlayan bölge halkında yürüme, konuşma bozuklukları, istem dışı hareketler, nöbet geçirme gibi tanımlanamayan bir sinir sistemi hastalığı ortaya çıkmış. Benzer semptomlar bölgede yaşayan kedi,köpek, kuş  gibi hayvanlarda da gözlenmiştir. Tıptaminimata hastalığı olarak bilinen bu durumun sebebi  ağır metallerin deniz canlılarında birikmesi  ve  besin zincirine katılımıyla gerçekleşen organik civa zehirlenmesiydi.  210000’ den fazla kişi etkilenmiş, yaklaşık 600 kişi ölmüştür.

MİNİMATA HASTALIĞI

Fabrika bütün olanlara rağmen civa kullanımı dışında bir üretim şekli ortaya çıkana kadar (1968 yılına kadar)  civa kullanmaya devam etmişdir. Deniz dibinde civa birikimi   o denli yüksek düzeye ulaşmıştır ki, deniz tabanındaki bir ton çamurda 2 kg kadar civa birikmiştir. Birikme nedeniyle chisso ileriki yıllarda  bu hazır biriken "camurdan" civa üretip satmıştır.

Doğu Karadenizdedenizsuyu  ve midyelerde yapılan bir araştırmada en yüksek civa ve ağır metal oranları hopa bakır işletmelerinin atıklarının denize verildiği yerde tespit edilmiştir.(3)

Balık tüketirken nelere dikkat edilmelidir.

• Balığın hangi denizde ve  nerede avlandığı önemlidir.
• Uygun avlanma boyları gözetilerek mümkün olduğunca küçük boylu balıklar tercih edilmelidir. Örneğin küçük boy istavrit, mezgit  gibi  (Böylelikle balık daha az beslenmiş ve daha az ağır metal toksititesi oluşmuştur.)
• Ağır metaller  deniz canlılarının kas dokusundan ziyade karaciğer gibi iç organlarında birikir. (Balık iyi bir şekilde temizlenmelidir.)
• Dip balıkları ve özellikle midye fazla tüketilmemelidir.( Midyelerde toksik metal oranı yüksek, gebelikte tüketilmesi önerilmez.)
• Denizin yüz metrelik üst kısmında yaşayan hamsi, istavrit, uskumru, palamut gibi balıklar tercih edilmelidir. Gebeler haftada 2 öğün tüketebilir.
• Mezgit, kefal, levrek, lüfer, barbun, kalkan gibi dip balıkları daha az tercih edilmelidir. Gebeler haftada 1 öğünden fazla tüketmemelidir.
• Konserve ton balıkları ve  çiftlik balıklarınıgebeler haftada 1 öğünden fazla tüketmemelidir.